ΟΔΗΓΟΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ                                      GUIDE BEST CRETAN FOOD

Ελαιόλαδο Όταν, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ήρθαν στην Κρήτη Αμερικανοί διαιτολόγοι για να εξετάσουν το φαινόμενο της μακροζωίας των Κρητικών δεν πίστευαν στα μάτια τους! "Πόσο λάδι τρώνε, θεέ μου", αναφώνησε ο διεθνούς φήμης γιατρός και πρωτοπόρος σε θέματα διατροφής Ancel Keys, καθώς έβλεπε την πράσινη σαλάτα να κολυμπά κυριολεκτικά στο ελαιόλαδο. Στην ουσία ο Keys επανέλαβε εκείνο που είχαν προσέξει κατά τους προηγούμενους αιώνες όλοι σχεδόν οι περιηγητές που έδειξαν ενδιαφέρον για την καθημερινή ζωή των Κρητών. Ακόμη και ένας Έλληνας συγγραφέας, ο Χουρμούζης – Βυζάντιος που έζησε στην Κρήτη γύρω στα 1830, κάνει λόγο για την υπερβολική χρήση του ελαιολάδου στο νησί! Σήμερα πιστεύεται πως το ελαιόλαδο είναι το πιο μεγάλο μυστικό της κρητικής διατροφής και της κρητικής μακροζωίας. Ιατρικές έρευνες που έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται στην Ευρώπη και στην Αμερική αποκαλύπτουν πως το ελαιόλαδο όχι μόνον προστατεύει την καρδιά αλλά και βοηθά στην καλή λειτουργία πολλών οργάνων ή δρα ευεργετικά σε μια μακρά σειρά ασθενειών. Μειώνει τη χοληστερόλη, έχει αντιοξειδωτική δράση και προστατεύει από καρκίνους, βοηθά τη λειτουργία του ήπατος, είναι ιδανικό για τη διατροφή των ανθρώπων που πάσχουν από διαβήτη και τόσα άλλα! Στην Κρήτη δεν χρησιμοποίησαν ποτέ άλλο λιπαρό συστατικό. Τα σπορέλαια είναι εντελώς άγνωστα στη μέση οικογένεια. Ακόμη και στα γλυκίσματα δεν χρησιμοποιούν ζωικά λίπη ή άλλα λιπαρά. Η ποιότητα του κρητικού και του αιγαιακού ελαιολάδου είναι σήμερα γνωστή σ' όλο τον κόσμο. Γιατί δεν είναι βιομηχανικό αλλά φυσικό προϊόν που βγαίνει από μια απλή σύνθλιψη της ελιάς, χωρίς εκχυλίσματα και βελτιωτικά πρόσθετα

 

     Ιστορικά Στοιχεία

 

 H σύγχρονη διαιτολογία θεωρεί σήμερα τη μεσογειακή δίαιτα ως τρόπο ζωής που χαρίζει μακροζωία και καλή υγεία. Οι περισσότερες από τις έρευνες όμως, που έχουν γίνει διεθνώς, φέρουν την Κρήτη ως το καλύτερο και πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μεσογειακής διατροφής. Αφού διαπίστωσαν πως οι κάτοικοι του νησιού έχουν τους μικρότερους δείκτες θνησιμότητας, τα πιο μικρά σε παγκόσμια κλίμακα ποσοστά θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα και καρκίνους, άρχισαν να αναζητούν την ταυτότητα της διατροφής που χάρισε (και χαρίζει) στους Κρητικούς αυτά τα εξαιρετικά προνόμια υγείας. Πολύ γρήγορα φάνηκε πως πρόκειται για μια ιστορία που χάνεται στα βάθη του χρόνου. Δεν είναι δηλαδή αποτέλεσμα της μελέτης κάποιων επιστημόνων αλλά ένα βιολογικό πείραμα που διαρκεί μερικές χιλιάδες χρόνια! Η ιστορία της κρητικής διατροφής ξεκινά από πολύ παλιά, ακόμη και πριν από τη νεολιθική εποχή. Μόνο που η επιστήμη δεν έχει στοιχεία παρά μόνον σοβαρές ενδείξεις για το τι έτρωγαν οι Κρητικοί πριν από 5.000 χρόνια. Από την εποχή που άκμασε ο Μινωικός πολιτισμός (4.000 χρόνια πριν) τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται σαφέστερα. 

 

Κηπευτικά 

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της κρητικής δίαιτας είναι η μεγάλη κατανάλωση λαχανικών και, γενικώς, τροφών φυτικής προελεύσεως. Οι Κρήτες τρώνε περισσότερα λαχανικά και χόρτα στο δυτικό κόσμο! Καταναλώνουν τριπλάσιες ποσότητες λαχανικών και κηπευτικών απ' όσα καταναλώνουν οι άλλοι Ευρωπαίοι! Είναι ένα ακόμη μυστικό καλής υγείας, αφού μ' αυτόν τον τρόπο προσλαμβάνουν άφθονες φυτικές ίνες, αρκετές ποσότητες βιταμινών και άλλες θρεπτικές ουσίες, απαραίτητες για τον άνθρωπο. Παράλληλα στις τροφές αυτές περιέχονται ιχνοστοιχεία που είναι απαραίτητα για την καλύτερη δράση διαφόρων ενζύμων και ορμονών και η έλλειψη τους προκαλεί μεταβολικά σύνδρομα. Τα λαχανικά πιστεύεται ότι βοηθούν την ομαλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος και προσφέρουν βιταμίνες απαραίτητες για το μεταβολισμό διαφόρων ιστών (όπως π.χ. η Β12 για την παραγωγή του αίματος) και συντελούν στην ελάττωση του καρκίνου του παχέος εντέρου. Ο Κρητικός καλλιεργητής είναι ευνοημένος από τη φύση που κάνει τη δύσκολη δουλειά του πιο εύκολη αρκεί να διατηρήσει τον ακατάλυτο έρωτα με τη γη του. Δεν χρειάζεται πετρέλαιο για να κρατά ψηλά τη θερμοκρασία γιατί έχει σύμμαχο του τον διαρκώς χαμογελαστό ήλιο που αναδεικνύει το διακριτικό άρωμα και την ιδιαιτερότητα της γεύσης. Αυτό είναι ένα ακόμη μυστικό των Κρητικών. Μπορούν να τρώνε κάθε μέρα κηπευτικά γιατί απολαμβάνουν τη φυσική γεύση και το άρωμα τους. Το βλέπουμε συχνά σε ξένους επισκέπτες που έχουν συνηθίσει τα χωρίς γεύση προϊόντα που αναπτύσσονται σε ξένο (τεχνητό) περιβάλλον, χωρίς τις γεμάτες ζωή ακτίνες του ήλιου. Η γεύση των κρητικών κηπευτικών προϊόντων θυμίζει την παλιότερη εποχή, είναι αυθεντική και τόσο ελκυστική που ξαφνιάζει. Τα κηπευτικά της Κρήτης καλλιεργούνται σε εκτεταμένες παραθαλάσσιες περιοχές, στο νοτιότερο σημείο της Ευρώπης, στις παραλιακές περιοχές του Σελίνου και της Παλαιόχωρας, Κουντούρας, στην περιοχή της Μεσσαράς, στην Ιεράπετρα, στα νότια του Ρεθύμνου, και σε άλλες περιοχές. Στον κρητικό νότο υπάρχουν περιοχές που οι καλλιέργειες κηπευτικών δεν χρειάζονται θερμοκηπιακή κάλυψη ακόμη και το χειμώνα.

 

Το Κρητικό Κρασί "Υψηλές δόσεις αλκοολούχων ποτών αυξάνουν τον κίνδυνο πρόωρης θνησιμότητας από καρκίνο, εγκεφαλικά επεισόδια, κύρωση, ή ως αποτέλεσμα επεισοδίων βίας. Όταν, όμως, το αλκοόλ λαμβάνεται σε μέτριες δόσεις παρατηρείται μια μείωση κατά 20 έως 60% της θνησιμότητας που οφείλεται σε παθήσεις της στεφανιαίας..." Serge Renaud. Για τους Κρητικούς δεν χρειάζονταν οι ιατρικές μελέτες που αποδεικνύουν πως το κρασί, όταν καταναλώνεται με μέτρο, έχει ευεργετικές επιπτώσεις στην υγεία. Στην Κρήτη το κρασί είναι μέρος της κουλτούρας των ανθρώπων. Για τους Κρητικούς υπάρχει ο παραδοσιακός τρόπος ζωής που θεωρεί τον οίνο συνοδευτικό ενός γεύματος ή δείπνου. Συνήθεια γνωστή ακόμη από την αρχαιότητα, τότε που ένα κομμάτι ψωμί βουτηγμένο σε κρασί αποτελούσε το καλύτερο πρωινό. Τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχτεί πως μικρές ποσότητες αλκοόλης (δυο - τρία ποτήρια κρασί την ημέρα) σε συνδυασμό με τις ουσίες που βρίσκονται στο χυμό του σταφυλιού προστατεύουν από καρδιαγγειακά νοσήματα. Και πως οι ουσίες που περιέχονται στο φλοιό της ρόγας σε αλληλοεπίδραση με το βαρέλι που αποθηκεύεται το προϊόν δημιουργούν πολυφαινόλες. Κι αυτές, με τη σειρά τους, είναι ισχυρότατες αντιοξειδωτικές ουσίες, δηλαδή έχουν έντονες αντικαρκινικές ιδιότητες! Οι Κρητικοί δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα αλκοολισμού. Δεν πίνουν ποτέ μόνοι τους. Το κρασί τους είναι στοιχείο συντροφικότητας και κοινωνικής σχέσης. Πίνουν στην παρέα, γελούν, κουβεντιάζουν, γιατί η κρητική δίαιτα είναι τρόπος ζωής. Οι σημερινές οινοβιομηχανίες της Κρήτης έχουν αξιοποιήσει τις παραδοσιακές ποικιλίες του σταφυλιού και τη συσσωρευμένη τώρα και αιώνες εμπειρία. Δεν ξεχνούν, ας πούμε, πως το αρχαιότερο πατητήρι, ηλικίας πάνω των 3.500 ετών βρίσκεται στην Κρήτη, στις Αρχάνες. Η παράδοση αυτή συμβαδίζει με τη γνώση και την τεχνολογία. Οι Κρήτες οινοπαραγωγοί δεν αρκέστηκαν μόνο στην παράδοση αλλά συμπλήρωσαν τη γνώση τους με τις Μέλι Ένα από τα πιο σημαντικά εκθέματα του Μουσείου Ηρακλείου, του Μουσείου που διαφυλάσσει τα περισσότερα μυστικά του περίφημου μινωικού πολιτισμού, είναι ένα υπέροχο χρυσό κόσμημα δυο μέλισσες' που πολλοί τις λένε ερωτευμένες, αποτελούν τους πιο αξιόπιστους μάρτυρες της σχέσης που είχε ο Κρητικός με τη μέλισσα. Είναι η ίδια εκείνη η χαλκόχρωμη μέλισσα που αναφέρουν με θαυμασμό οι αρχαίοι συγγραφείς, η μέλισσα που φώλιασε στο κρητικό σπήλαιο όπου γεννήθηκε το θείο βρέφος της αρχαιότητας, ο Δίας και πρόσφερε το εκπληκτικό μέλι που ταίριαζε στα πλούσια τραπέζια των αρχαίων θεών. Το μέλι, αυτή η εξαιρετική γλυκαντική ουσία, περιέχει σάκχαρα διάφορα της γλυκόζης που το καθιστούν ικανό να χρησιμοποιείται ακόμη και σε περιπτώσεις σακχαρώδους διαβήτη! Κι ακόμη, είναι μια τροφή πλούσια σε βιταμίνες και αντιοξειδωτικές (κατά του καρκίνου) ουσίες. Η νέες εξελίξεις και τις προτιμήσεις των καταναλωτών. 

 

Σταφίδα Στην Κρήτη η σταφίδα και ο μούστος αποτελούν, μαζί με το μέλι, τις πιο σημαντικές παραδοσιακές γλυκαντικές ύλες. Η καλλιέργεια του αμπελιού στο νησί χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια. Η παρασκευή σταφίδας δείχνει την ευρηματικότητα του ανθρώπου να διατηρήσει σε σχεδόν αφυδατωμένη (αποξηραμένη) μορφή ένα προϊόν που η φύση το χαρίζει μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι αμπελώνες της Κρήτης παράγουν ποικιλίες ιδανικές για σταφιδοποίηση. Η αποξήρανση τους γίνεται κάτω από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο του νησιού, με τρόπο φυσικό. Το τελικό προϊόν περνά από μια σχολαστική διαδικασία διαλογής και συσκευάζεται με σύγχρονα μηχανήματα για να φτάσει στην κατανάλωση αυθεντικό· να θυμίζει έντονα τη γεύση και το άρωμα του σταφυλιού. Κι όχι μόνο τη γεύση ή το άρωμα· η σταφίδα είναι μια πλούσια πηγή ιχνοστοιχείων και μεταλλικών αλάτων (ασβέστιο, κάλλιο, μαγνήσιο, φώσφορος, σίδηρος και άλλα). Οι βιταμίνες (Α, Β1, Β2, Β3, Β6 κ.α.) και οι άλλες ουσίες που περιέχονται στη σταφίδα αποτελούν ένα ακόμη μυστικό υγείας για τους Κρητικούς. 

 

 Το Κρητικό Τυρί Στην Κρήτη η κατανάλωση γάλακτος είναι τόσο χαμηλή, που μπορεί να προβληματίσει τους μελετητές της διατροφής. Οι Κρητικοί, όμως, γνωρίζουν ένα ακόμη μυστικό: αντί για γάλα καταναλώνουν τυρί. Και η κατανάλωση τυριού στη Κρήτη είναι η υψηλότερη παγκοσμίως! Ίσως και να έχουν κάποιο δίκιο οι Κρητικοί. Την τροφή δεν την αντιμετωπίζουν ως φάρμακο, αλλά γνωρίζουν να απολαμβάνουν τη γεύση της. Και η γεύση του κρητικού τυριού, γραβιέρας, κεφαλογραβιέρας, κεφαλοτυριού, γλυκιάς και ξινής μυζήθρας και των άλλων τυροκομικών προϊόντων είναι αξεπέραστη! Σημαντική πηγή ασβεστίου και πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας, το τυρί διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην κρητική διατροφή. Λένε πως είναι πηγή κεκορεσμένων λιπών αλλά οι Κρητικοί που το τρώνε δεν έχουν υψηλά επίπεδα χοληστερόλης. Πιθανότατα οι συνδυασμοί του κρητικού διατροφικού προτύπου να παρέχουν την ιδανική ισορροπία. Στην κρητική διατροφή υπάρχει μια εντυπωσιακή ισορροπία φυσικών προϊόντων που προσφέρουν εκείνο ακριβώς που χρειάζεται ο άνθρωπος για να παραμένει υγιής

 

       Εσπεριδοειδή 

 

Μία από τις πιο σημαντικές διαφορές της κρητικής δίαιτας από τις δίαιτες των άλλων μεσογειακών περιοχών έγκειται στην τεράστια κατανάλωση φρούτων! Ο Κρητικός τρώει έξι φορές περισσότερα φρούτα από το μέσο κάτοικο των άλλων μεσογειακών περιοχών και έξι φορές περισσότερα από τον κάτοικο μιας βόρειας χώρας (π.χ. Ολλανδία), όπως έδειξαν μελέτες των Α. Keys (1970) και D. Kromhout (1989). Οι Ευρωπαίοι περιηγητές που έφταναν στην Κρήτη το 19ο αιώνα εγκωμίαζαν τα πορτοκάλια του νησιού. Ήταν το κυριότερο χειμωνιάτικο φρούτο, το φρούτο που δεν έλειπε από κανένα κρητικό σπίτι. Αυτή την ίδια συνταγή συνιστούν και σήμερα οι γιατροί: Το πορτοκάλι δεν πρέπει να λείπει από το τραπέζι μας, ο φυσικός χυμός δεν πρέπει να λείπει από τη ζωή μας, τα φρούτα δεν πρέπει να διαδραματίζουν ποτέ δευτερεύοντα ρόλο στη διατροφή μας: Είναι πλούσιες πηγές βιταμίνης C (ιδιαίτερα το πορτοκάλι), πλούσιες πηγές βιταμίνης Β12 (απαραίτητη για την παραγωγή του αίματος), αλλά και των βιταμινών που έχουν αντιοξειδωτική δράση, δηλαδή αντικαρκινική και προστατευτική για καρδιοπάθειες (A, C και E). Στην Κρήτη οι καλλιέργειες φρούτων είναι παραδοσιακές. Τα δέντρα είναι απολύτως προσαρμοσμένα στο περιβάλλον του νησιού και παράγουν γευστικά προϊόντα, χωρίς χημικές επιβαρύνσεις. Οι μονάδες επεξεργασίας των προϊόντων αυτών (χυμοί, προϊόντα πορτοκαλιού και κίτρου κ.α.) είναι σύγχρονες και σέβονται την ιδιαιτερότητα της πρώτης ύλης. Το κατ' εξοχήν καλοκαιρινό φρούτο της Κρήτης, το σταφύλι, θεωρείται σήμερα ιδανικό για μια ισορροπημένη δίαιτα. Οι ουσίες που περιέχονται στο φλοιό του είναι αντιοξειδωτικές (άρα αντικαρκινικές), το γευστικό αυτό φρούτο προσφέρει πλήθος ιχνοστοιχείων απαραιτήτων για τη σωστή λειτουργία του οργανισμού. 

 

Κρητικό Ψωμί 

 

Οι ξένοι περιηγητές που έφταναν στην Κρήτη το 19ο αιώνα αλλά και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού, περιέγραφαν το ψωμί των Κρητικών όχι με τα καλύτερα λόγια. Ήταν μαύρο και δεν άρεσε σε μερικούς! Είχε πίτουρο κι αυτό απωθούσε όσους είχαν συνηθίσει έναν διαφορετικό τρόπο ζωής. Ο σοφός Άγγλος Ρόμπερτ Πάσλεϋ (1834) όμως, εντυπωσιάστηκε από το ωραίο μαύρο ψωμί των καλογήρων της Κρήτης, που το παρασκεύαζαν με σιτάρι, κριθάρι και σίκαλη. Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, να γίνουν μελέτες, για να αποδειχτεί πως οι Κρητικοί είχαν, και σ' αυτό το ζήτημα, δίκαιο!. Οι ίνες που περιέχει το κρητικό παραδοσιακό ψωμί βοηθούν στην καλύτερη λειτουργία του εντέρου, και ιδιαιτέρως του παχέος εντέρου. Το πλήρες ψωμί έχει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες βιταμινών, ιδίως του συμπλέγματος Β, που είναι απαραίτητες για τη σωστή λειτουργία του νευρικού συστήματος. Κι ακόμη, λέγεται πως το πλήρες ψωμί είναι πιθανόν να προλαμβάνει τον καρκίνο του γαστρεντερικού σωλήνα και ιδιαιτέρως του παχέος εντέρου.